Gaslek opsporen is een vak apart. Waar DIY-methodes ophouden, begint het werk van de installatiemonteur pas echt. Het gaat niet alleen om het vinden van een lek, maar ook om veiligheid, compliance en rapportage. Begrippen als LEL (Lower Explosive Limit, ~4,4 vol% methaan), UEL (~16,5 vol%) en THT-geur (waarschuwingsmiddel in aardgas) zijn je dagelijkse kost. Professioneel gaslek meten vraagt om kennis van normen, apparatuur en risicobeoordeling. Fout zoeken? Kan levensgevaarlijk zijn. Daarom deze praktische gids, zodat je elke situatie beheerst en veilig afrondt.
Veiligheidsprotocol op locatie: ATEX, PBM en escalatie
Pre-scan: ventileren, hoofdkraan, vonkvrij werken en ATEX-zonering
Voordat je meet, zet je veiligheid op één. Controleer de ruimte: ventileer goed, sluit de hoofdkraan af en gebruik alleen vonkvrij gereedschap in potentiële explosiegebieden (ATEX-zonering). Zet waar nodig PBM in: gasdichte handschoenen, veiligheidsbril, en een goedgekeurd mondmasker. Markeer het gebied en bepaal je escalatiestrategie: bij overschrijding van 20% LEL direct stoppen, ventileren en netbeheerder (0800-9009) bellen. Acuut gevaar? Escaleer naar 112. Pak je explosimeter erbij en check altijd vooraf de batterij en kalibratiecertificaat.
Meetstrategie en instrumenten: overzicht en keuzehulp
Het kiezen van de juiste meetmethode is essentieel. Voor oppervlakkige lekkages is een lekzoeker of zeepsoptest soms voldoende, maar bij twijfel of grote installaties ga je direct naar explosimeter, drukverliesproef of formiergasdetectie. Volg altijd de richtlijnen van NEN-EN 1775 en NPR 3378. Overweeg een multigasdetector als je met verschillende gassen of in ATEX-zones werkt. Gebruik een u-manometer of digitale drukmeter voor een nauwkeurige drukverliesproef. Let op: alle apparatuur moet gekeurd zijn en voorzien van een actuele bump test.
Lekzoeker en zeeptest: do’s & don’ts
De klassieke lekzoeker spray of zeepsoptest is snel, goedkoop en effectief bij zichtbare verbindingen (schroefdraad, knel, koppelingen). Gebruik dit alleen bij lage druk en nooit bij PE-leidingen in de grond. Let op: een lekzoeker is geen vervanging voor een drukverliesproef of explosimeter. Spray gelijkmatig, wacht op bellenvorming; geen bellen = geen lek. Check altijd aansluitingen, metersets en afsluiters. Gebruik geen agressieve middelen die rubbers aantasten.
- Alleen bij zichtbare, bovengrondse leidingen
- Nooit in ATEX-zone zonder ventilatie
- Geen agressieve sprays
- Altijd naloop met explosimeter als check
Explosimeter: kalibratie, bump test en alarmdrempels
Een explosimeter of multigasdetector is standaarduitrusting. Start met een bump test en controleer de kalibratie (certificaat max. 6 maanden oud). Stel de alarmdrempel op 10–20% LEL in (vaak fabriekswaarde 10% LEL). Werk je met methaan, let dan op dat de meter CH4 in ppm of %LEL aangeeft. Tijdens het meten scan je alle verbindingen, lasnaden, meterkasten en overgangspunten. Bij >20% LEL direct alles stilleggen, ventileren en escaleren naar netbeheerder.
- Bump test en kalibratiecheck
- Alarmdrempel 10–20% LEL
- Meten bij alle kritieke punten
- Log alle piekwaarden en locaties
Drukverliesproef: stappen, testdruk, duur en temp.-correctie
De drukverliesproef is dé standaard voor gasleidingcontrole (NEN-EN 1775/NPR 3378). Sluit de leiding af, vul af met lucht of stikstof en breng op testdruk (25–150 mbar, afhankelijk van leiding/gas). Meet met een u-manometer of digitale meter. Testduur is meestal 5 tot 30 minuten; temperatuurcorrectie is verplicht bij afwijkingen. Daling binnen 1 mbar per 10 minuten bij kleine leidingen is acceptabel, bij grotere installaties gelden strengere eisen. Documenteer alles: druk, tijd, temperatuur, gebruikte apparatuur en pass/fail-criteria.
- Afsluiten, vullen, op druk brengen
- Meetduur 5–30 min.
- Daling <1 mbar per 10 min.
- Temp. registreren en corrigeren
- Rapporteren volgens NPR 3378
Formiergas/sniffer: workflow voor microlekkages
Formiergasdetectie (H2/N2, vaak 95/5) is dé methode voor lastige microlekkages of leidingen in de grond. Je vult de leiding met formiergas, waarna een sniffer (waterstofdetector) exact de uitstroom meet. Zeer gevoelig en veilig (geen explosiegevaar). Zet dit in als drukverliesproef geen resultaat geeft maar geur (THT) of %LEL wel verhoogd is. Ook ideaal bij PE-leidingen en ondergrondse tracés. Zorg dat je sniffer ATEX-goedgekeurd is en na gebruik goed wordt geventileerd.
- Leiding afpersen met formiergas
- Sniffer langs kritieke punten/grond
- Meetwaarden loggen (ppm H2)
- Na detectie: ventileren en leiding vrijgeven
Typische lekpunten en oorzaken per materiaal/verbinding
Elke materiaalsoort heeft zijn eigen zwakke plekken:
- Staal/schroefdraad: lekkage door verouderde pasta/hennep, corrosie, spanningsscheuren
- Koper/knel: trilling, losraken door heraandraaien; altijd vervangen bij herhaaldelijk lek
- Flexibele gasslang/rubber: veroudering, uitdrogen, regelmatig keuren en tijdig vervangen
- PE-leiding: overgang PE-staal, mofverbindingen, buitenopstelling; let op keurmerk (GASTEC QA)
Snelle diagnose:
- Check visueel alle verbindingen
- Gebruik lekzoeker bij twijfel
- Meet met explosimeter als standaard
- Noteer alle afwijkingen en herstel direct
Gaslek opsporen in de grond: methoden en escalatie
Bij lekkage in de grond werk je met sondering, tracer gas (formiergas), en soms akoestische detectie. PE-leidingen volgen NEN 7244; altijd vooraf KLIC-melding doen en markeren. Bij detectie van gas in de grond: meet met sniffer en bepaal de exacte locatie. Is het lek aan de netbeheerderkant? Direct melden via 0800-9009. Bij twijfel altijd de leiding buiten bedrijf stellen en escaleren. Graafwerk? Altijd minimaal twee personen, PBM, en ATEX-veilige apparatuur.
- KLIC-melding en markering
- Sniffer en tracer gas bij microlekkages
- Netbeheerder inschakelen bij twijfel
- Veilig graven, PBM en ATEX-zonering
Herstel, verificatie en vrijgave
Na herstel (vervangen, afdichten, opnieuw aanpersen) voer je een herhaalde drukverliesproef uit en eindcontrole met explosimeter (%LEL <10% overal). Controleer alle toestellen op werking en lekkagedichtheid. Documenteer met foto’s en log alle meetwaarden. Pas na volledige goedkeuring leiding weer in bedrijf nemen. Geef altijd een mondelinge en schriftelijke overdracht aan de opdrachtgever.
Rapportage en aansprakelijkheid
Maak een compleet meetrapport: noteer druk (mbar), tijd, temperatuur, %LEL/ppm, gebruikte instrumenten (inclusief kalibratiecertificaat), materiaal en locatie van het lek.
Voeg fotolog en hersteladvies toe. Communiceer helder met opdrachtgever, netbeheerder (bij melding), en verzekeraar. Bewaar rapporten conform NPR 3378 en interne kwaliteitseisen. Zo borg je compliance en dek je aansprakelijkheid volledig af.
Wil je dieper inzoomen op drukverliesproeven, ATEX-veilig werken of waterzijdig inregelen?Lees dan ook onze artikelen over drukverliesproef uitvoeren en veilig werken aan gasinstallaties. Blijf altijd scherp: meten is weten, en veiligheid gaat voor alles.
